Tháng 11 này, tôi có hẹn với các bạn lên Đà Lạt ngắm dã quỳ, cứ tưởng cảm giác nôn nao những cuộc hẹn ở tuổi 18 đã đi qua rồi, nhưng hình như đang trở lại, có lẽ vì tôi là chủ nhà, cứ mong các bạn đến để khoe Đà Lạt, dù tôi không phải là người ở đây, tôi vẫn cứ thích nghe mọi người… khen Đà Lạt, chắc vì ân tình xưa của tôi với Đà Lạt
Dạo đó - mùa hè năm 1978 - ban ngày tôi dạy học sinh phổ thông, và vì là đoàn viên thanh niên nên buổi tối tôi nhận dạy thêm bổ túc văn hóa cho người lớn, cho nên có những trường hợp phụ huynh học sinh ban ngày lại là học viên BTVH của tôi. Lớp tôi chủ nhiệm buổi sáng có một phụ huynh như vậy, chị lại là một người quan trọng ở Bến xe Miền Đông, thời đó giá vé xe đò chỉ vài đồng nhưng một người chỉ mua được 2 vé, nên khi chị hỏi tôi nếu có cần tổ chức cho trường đi đâu xa thì đưa giấy giới thiệu đến chị có thể cho ký hợp đồng cả xe. Được lời như mở tấm lòng, tôi là hướng đạo sinh từ bé nên thấy viễn cảnh một kỳ cắm trại xa qua cơ hội trên trời rơi xuống này, bàn với BCH Đoàn trường, trong đó cũng có vài em là hướng đạo sinh và cuối cùng tôi đã được đưa lại một kế hoạch đi cắm trại… ở Đà Lạt 1 tuần để trình Ban Giám Hiệu, hỏi ý kiến Bí thư Chi đoàn giáo viên là một chị ở B về, chị cũng đồng ý vì cho rằng nên tổ chức như vậy để học sinh có cơ hội học đi đôi với hành, Hiệu phó kiêm Bí thư Đoàn trường cũng ở trong phong trào SVHS Sài Gòn trước đây nên chị cũng dễ dàng chấp nhận cho phép tổ chức với điều kiện Chi đoàn giáo viên phải đi theo. Vậy là một kế hoạch như mơ đã sắp thành hiện thực, đến khi cho học sinh đăng ký tôi đã phải hết hồn khi nhận lại danh sách hơn gần 130 em tham gia (đó là còn giới hạn chỉ nhận học sinh trong BCH Chi đoàn lớp), cộng với gần 20 giáo viên trẻ, chúng tôi có một đoàn đi cắm trại gần 150 người. Khi tôi mang về cái hợp đồng ký với Bến xe Miền Đông 3 xe đò lớn thì cả đám học sinh ấy chúng nó hò reo vang trời.
Khâu khó nhất là kiếm được xe đã xong, còn lại chỉ là…chuyện nhỏ, mỗi em xin bố mẹ tiền vé xe đi Đà Lạt không khó vì tôi nhớ chỉ khoảng mươi đồng, liên lạc với trường Bùi Thị Xuân kết nghĩa Đà Lạt để xin ngủ… trong trường, chia ra mỗi tổ có khoảng 15 trại sinh và họp lại để phân công chuẩn bị, mỗi trại sinh mang theo phần gạo ăn một tuần của mình, đóng góp một số củi để nấu ăn và đốt lửa trại, phân chia nhau đem theo chăn, mùng, nồi niêu xoong chảo, mỗi người cũng chuẩn bị góp thức ăn khô như muối xả, đậu phộng kho nước tương, cá khô… rồi đem theo nước mắm, nước tương, đường, bột ngọt…, các loại rau củ sẽ mua ở Đà Lạt. Gần đến ngày đi, Đoàn trường Bùi thị Xuân báo tin trường phải dành cho một cuộc họp hành lớn gì đó, nên chúng tôi sẽ được chuyển sang ở trường Nguyễn Du gần đó. Hình như lúc đó với chúng tôi chuyện ăn ngủ không quan trọng, chỉ thấy thích mê đi vì được đi chơi Đà Lạt 1 tuần liền. Ngày khởi hành, 3 chiếc xe đò mà trên mui chở đầy củi, còn trong xe thì nào là gạo rồi mùng mền, nồi xoong, đàn guitar… Chúng tôi ngoài giấy giới thiệu đóng dấu đỏ lòe còn cẩn thận mang theo cuốn sổ giấy giới thiệu và con dấu tròn của Đoàn trường. Trên dọc đường đi hơn 300 km bọn học sinh hát suốt, qua bao nhiêu là trạm gác đều suôn sẽ, bởi vì dù trên xe đầy ắp gạo củi nhưng chắc không ai nhìn chúng tôi thành đi buôn đường dài bởi những cái miệng dù xe ngừng lại trạm kiểm tra vẫn cứ ngoác ra vận hành hết đề-xi-ben của cổ họng để hát, có lẽ điếc tai quá nên trạm nào cũng cho chúng tôi đi ngay sau khi chỉ nghiêng nghiêng ngó ngó một tí trên xe.
Đến nơi trời đã về chiều, các bạn học sinh Đà Lạt đón chúng tôi ở một ngôi trường nhỏ, nhưng rất thuận tiện cho việc cắm trại, trường có khoảng trên 10 lớp học mái tôn, cửa gỗ nhưng rất kín nên khá ấm áp, một sân rộng phía trước để sinh hoạt và đốt lửa trại, phía sau một bên là dãy nhà vệ sinh, một bên là một khoảng sân rộng có mái lá, trống trải chung quanh hình như là nơi sản xuất hướng nghiệp gì đó, bây giờ là mùa hè nên trời mưa về buổi chiều, đây là chổ đặt bếp nấu ăn lý tưởng cho chúng tôi. Các bạn học sinh Đà Lạt sau đó đã mang đến nào là xô, chậu… rồi các loại rau củ: susu, khoai tây, cà rốt, củ dền, bắp cải…Tóm lại chúng tôi đã có một nơi cắm trại tuyệt vời. Một đêm lửa trại hoành tráng dưới trời Đà Lạt 17 độ mùa hè.
Chương trình hàng ngày của trại khá chặt chẽ: 5.00 có còi trực nhật đánh thức, 5.30 tập thể dục tập thể, 6.00 nổi lửa nấu cơm ăn sáng và nắm cơm mang theo ăn trưa, đến chiều về lại nổi lửa nấu cơm ăn tối và sinh hoạt lửa trại, 6 ngày ở Đà Lạt, mỗi ngày từ đường Bùi Thị Xuân chúng tôi đã được các bạn Đà Lạt hướng dẫn đến các nơi tham quan bằng cách… đi bộ, dạo đó Đà Lạt vẫn còn xanh mướt rừng thông trong thành phố, và hầu như khắp nơi đều vẫn là những vườn rau, vườn hoa, để đến những thắng cảnh mỗi ngày chúng tôi thường đi về trên 10km, xe đạp của các bạn Đà Lạt được dùng để chất đồ cắm trại mang đi trước, tuy nhiên do được dẫn đi theo những đường ngang ngõ tắt, xuyên qua những ngọn đồi có những cây hoa hướng dương nở to như như cái mẹt nhỏ, hoặc đầy hoa marguerite trắng, đi qua các thung lũng đầy vườn rau, cứ nghe tiếng lao xao í ới: Cây cà rốt đây á? Cái này là cây khoai tây á? Hoa này là hoa gì đây?..., những người nông dân Đà Lạt thích thú nhìn bọn học sinh Sài Gòn và cho bao nhiêu là rau củ đem về, thường cuối ngày khi trở về trại nấu cơm chúng tôi không phải ra chợ mua rau như đã dự tính. Đang giữa mùa mưa nên buổi chiều về là trời mưa, chúng tôi lếch thếch ướt át về trại như một đám tàn quân, tôi đã rất sợ, mưa gió lạnh lẽo thế này, lại chỉ ngủ trên những cái bàn học kê sát lại với nhau, nhỡ có đứa nào lăn ra ốm thì nguy, nhưng chắc cũng nhờ một phần trời thương, còn lại thì chiều nào về cũng phải đốt bếp nấu cơm, bọn trẻ xúm xít quanh bếp lửa nướng khoai, nướng bắp nên ấm, ban đêm thì nằm chen với nhau (vì chia nhau mang đồ đạc nên cứ 2 đứa lại chung một cái mền) thành ra cũng không lạnh lắm, buổi chiều về coi bèo nhèo tưởng sáng mai phải cho nghỉ xả hơi một bữa, nhưng sáng ra mặt mày đứa nào cũng tươi rói, lại đi tiếp. Thời gian đó thác Cam Ly vẫn còn rất đẹp, đầu nguồn vẫn còn nhà rông dài của người K’Ho, những rừng thông tuyệt đẹp vây chung quanh. Thác Datanla còn rất hoang sơ, chúng tôi cắm trại ở rừng thông phía trên chỉ ngắm thác từ xa, bọn con trai tìm cách để leo xuống thác. Trường "Couvent des Oiseaux" (bây giờ là trường Cao Đẳng Sư Phạm) bên cạnh một rừng thông già đẹp như mơ. Đồi Cù thì mênh mông làm kiệt sức khi chơi trò chơi lớn ở đây, đã có một cuộc thi chạy marathon quanh hồ Xuân Hương…, đó là cuộc cắm trại hoành tráng nhất mà tôi có trong đời.
Rồi 6 ngày cũng trôi qua nhanh như chớp mắt, chiều ngày cuối chúng tôi chỉ để gạo lại đủ nấu cho bữa sáng và nắm cơm trưa, còn thì cho hết số gạo còn lại vào một bao lớn để các bạn Đà Lạt mang đến cho nhà chùa làm từ thiện. Khi đi mang bao nhiêu là củi để nấu, khi về mang bao nhiêu là… củ để làm quà (khoai lang, khoai tây, su su, cà rốt…), tối hôm đó lại một đêm lửa trại chia tay, gần như bọn trẻ thức cả đêm, lưu bút chuyền tay nhau tới tấp. Sáng hôm sau trại nhổ neo, đồ đạc gọn gàng trên sân trường, chia tay bịn rịn học sinh Sài Gòn – học sinh Đà Lạt, có cả những giọt nước mắt, tất cả sẵn sàng chờ xe đến.
Đúng 7 giờ ghi trong hợp đồng… chẳng thấy cái xe nào cả, cứ ngóng mãi về phía cuối dốc đợi xe lên, đến 8 giờ thì không thể đợi được nữa rồi, tôi và chị Bí thư Chi đoàn giáo viên mượn xe đạp chạy ra bến xe, ngoài đó vắng ngắt, những chuyến xe đò buổi sáng đều đi cả rồi (dạo đó bến xe mỗi ngày chỉ có một lượt xe đi và về), đưa hợp đồng ra chẳng ai biết cả, người ta nói: “Hợp đồng này ký với bến xe ở Sài Gòn, ở đây chúng tôi không biết.” Khi hỏi bây giờ biết có hợp đồng rồi liệu ngày mai có xe không, chúng tôi được trả lời: “Sài Gòn ký thì Sài Gòn điều xe, ở đây không biết”. Lần thứ nhất trong đời tôi bắt đầu biết thế nào là sự quan liêu, phóng ra bưu điện gọi về Sài Gòn, ngày đó điện thoại đường dài khó khăn hết sức, có khi gần 10 phút mới nối được cuộc gọi. Đầu tiên xin gặp chị phụ huynh, người quan trọng ở bến xe, sau một lát được trả lời chị đã đi công tác ở tỉnh, đề nghị cho gặp nhân vật đã đứng tên ký hợp đồng, sau một lát được trả lời… anh ta đã nghỉ phép sau 2 ngày nữa mới đi làm (sau này mới biết anh ta nghỉ phép và… lơ đãng cất luôn cái hợp đồng đó vào tủ), đòi nói chuyện với người có trách nhiệm ở bến xe hôm đó và đọc hợp đồng cho ông ta nghe, được trả lời: “Không biết gì về hợp đồng này hết, mỗi ngày bến xe có bao nhiêu là giấy tờ, ai ký người đó chịu trách nhiệm”. Kết thúc cuộc điện đàm, tôi nghe lạnh từ dọc sống lưng xuống tới gót chân, tôi hình dung ra chiều hôm đó, ở cổng trường đầy phụ huynh đến đón con và…
Định thần lại chúng tôi tiếp tục gọi về trường và nhờ người trực để báo lại với phụ huynh… ngày mai học sinh đi trại mới về. Trước mắt là nói như vậy để ở Sài Gòn yên tâm, còn làm sao để có xe về thì hai đứa tôi… chưa biết. Sau đó chạy ngay về trại, dọc đường vừa đạp xe vừa hội ý là phải nói sao cho học trò đừng hốt hoảng, chị bí thư chi đoàn giáo viên đã cố hết sức điềm tĩnh báo tin…ngày mai mới có xe về, tôi hội ý chớp nhoáng với giáo viên chuẩn bị tinh thần là nếu bọn trẻ có lo âu khóc lóc thì sẽ trấn an chúng nó. Nhưng vừa nghe dứt câu thì bao nhiêu thứ gì đang có trong tay chúng nó ném thẳng lên trời và gào U…ra…ra…. Thì ra bọn nó chẳng lo âu tẹo nào mà chỉ mừng vì được ở lại một ngày nữa, bọn học sinh Đà Lạt ở lại chia tay cũng mừng không kém, xúm lại liền bàn xem hôm nay sẽ đi đâu chơi nữa, thầy cô giáo đang lo về chuyện lương thực vì còn bao nhiêu gạo đã mang cho nhà chùa cả rồi. Nhưng bọn học sinh thì chẳng lo lắng gì cả, chúng nó chỉ các bao khoai, ý nói tối nay sẽ ăn khoai nướng, bữa trưa thì đứa nào cũng có một nắm cơm rồi. Chi đoàn giáo viên lại hội ý, bàn chán cũng chẳng ra được cách nào, đợi “thằng cha nghỉ phép” kia đi làm thì phải 2 ngày nữa, còn cử người mang hợp đồng về Sài Gòn thì mỗi ngày chỉ có một chuyến xe, sáng mai mới đi được… mà rõ ràng là không thể nào ở lại thêm vài ngày nữa được. Bên ngoài bọn học sinh cứ chạy ra chạy vào để xin đi chơi, cuối cùng các giáo viên chia nhau đi theo chúng nó, còn hai chúng tôi thì tiếp tục nhiệm vụ… kiếm xe mà trách nhiệm thuộc về tôi vì tôi là người ký hợp đồng!
Hai đứa tôi bắt đầu uể oải đạp xe leo dốc…mà không biết đi đâu, dự tính tìm đường đến UBND thành phố (là tính vậy mà cũng chưa biết đến sẽ tìm ai), đang đi thì bỗng nhiên thấy tấm biển TỈNH ỦY LÂM ĐỒNG, vậy là quẹo đại vô, có giấy giới thiệu dấu tròn đỏ chót nên bảo vệ cho vào ngay, đến văn phòng chúng tôi xin gặp… bác Bí thư, khi người ta hỏi có hẹn trước không thì bọn tôi lắc đầu nhưng cũng nhanh trí giới thiệu là giáo viên ở TP.Hồ Chí Minh và có việc cần gấp lắm, có lẽ cũng thấy tội nghiệp 2 cô giáo đường xá xa xôi tìm đến nên người ta lại bảo: Đồng chí bí thư đi họp rồi. Hai đứa tôi bèn xin ngồi đợi, nói rồi là ngồi xuống ngay (bởi cũng chẳng biết đi đâu bây giờ). Một cô trong văn phòng mời chúng tôi uống trà nóng mới pha, một dì khác chắc thấy mặt mũi hai con bé này bợt bạt vì lạnh nên thương tình mang ra cho một ít mứt gừng nhà làm, cô khác thấy vậy cũng đem khoai lang khô ra mời, bọn tôi vừa đói vừa mệt bây giờ có trà nóng, có khoai lang thế là yên tâm ngồi đợi. Đến 1 giờ trưa bác bí thư ngồi trong văn phòng chắc cũng không mở cửa ra đi ăn cơm được vì 2 con nhãi ranh này vẫn ngồi đó, và ngó bộ dạng thì chúng nó có thể ngồi đợi cho đến tối, nên cuối cùng bác bí thư đành mời chúng tôi vào, nghe xong bác liền lắc đầu: “Ở đây là văn phòng tỉnh ủy, đâu có liên quan gì đến bến xe nên làm sao can thiệp được”. Chúng tôi bèn nói một câu ngang phè: “Nhưng chúng cháu là Đoàn thanh niên, cánh tay phải của Đảng. Bây giờ Đoàn gặp khó khăn, chúng cháu kiếm Đảng chứ biết kiếm ai bây giờ!” Nhưng không ngờ cái câu ngang như cua ấy lại…đúng quan điểm lập trường, phần vì thấy không cách nào xua đuợc 2 cô giáo này đi, nên cuối cùng bác bí thư viết một thư tay, ký tên đóng dấu vào và nhờ một dì trong văn phòng cùng đi với chúng tôi ra bến xe. Nhờ lá thư và nhờ cách xởi lởi của dì ấy, đến 4.30 chiều thì chúng tôi có được lời hứa sẽ có 2 xe vào sáng mai và 1 xe vào sáng mốt, vì không thể có cả 3 xe cùng lúc trong khi bến xe chỉ có 5 cái xe. Ôi trời, tôi đạp xe ra về lên dốc mà như bay lên mây, ít ra thì chiều mai cũng có 2/3 học sinh đã có mặt ở Sài Gòn. Nhóm về sau nhờ nhóm về trước nhắn tin cho gia đình nên cũng yên tâm ở lại một đêm nữa. Tối hôm đó cả trại ăn tối với bắp nướng, khoai nướng và chuối rừng nướng, ngày hôm đó lúc chúng tôi đi tìm cách để có xe thì cả trại đi chơi trong rừng ở Trại Hầm tại một con suối có tên là Hố Tôm, bắt những con tôm suối và hái về rất nhiều chuối rừng. Tôi chưa từng ăn trái chuối nướng nào ngon như vậy, mật tươm vàng ươm miếng chuối. Tôi ở trong nhóm về sau, và có một ngày thư thả thật sự, tôi lang thang trong thành phố, một lần khi quẹo vào một con dốc nhỏ, tôi bắt gặp một thung lũng trồng hoa, rất nhiều marguarite trắng, và lần đầu tiên trong đời tôi được người ta cho tự hái hoa, ôm bó hoa cúc trắng đi bộ buổi chiều đầy sương tháng 6 Đà Lạt, tôi cảm thấy mình… đẹp như… trên phim xinê.
Có lẽ vì ân tình ngày đó của Đà Lạt, đất và người ở đây đã cưu mang chúng tôi, những kẻ đang điêu đứng vì thói quan liêu của thời bao cấp, nên tôi đâm ra rất mê Đà Lạt, có dịp là tôi lại về đây. Đến khi gần cuối đời một cơ duyên khiến tôi mua được mảnh đất nhỏ nơi này, tôi đã tiêu hết đồng xu cuối cùng của một đời lao động vất vả của mình cho ước mơ một căn nhà trên cao nguyên, và tôi đã không phải hối tiếc vì việc này. Tôi rất hạnh phúc khi được bạn bè đến thăm để tôi khoe Đà Lạt, như để trả một chút cho ân tình cũ mà Đà Lạt đã cho tôi khi tôi 25 tuổi.
